Phát triển các viện nghiên cứu và trường đại học thành những chủ thể nghiên cứu mạnh đang là mục tiêu quan trọng được nhấn mạnh trong Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị. Để đạt được mục tiêu này, các viện nghiên cứu và trường đại học cần tập trung vào nâng cao chất lượng, chiều sâu, cũng như tăng cường liên kết và tính khả thi của các đề tài nghiên cứu. Một yếu tố quan trọng khác là việc phát triển mô hình hợp tác chặt chẽ giữa các trường đại học, viện nghiên cứu, doanh nghiệp và địa phương. Mục đích là tạo ra một chuỗi giá trị khép kín từ nghiên cứu cơ bản đến ứng dụng và thương mại hóa.

Theo đánh giá của các chuyên gia, một trong những khó khăn lớn hiện nay là vấn đề tài chính cho hoạt động nghiên cứu. Trong bối cảnh ngân sách dành cho khoa học còn hạn chế, việc tập trung nguồn lực cho các nghiên cứu ứng dụng có tính liên ngành và đa giai đoạn đang là một thách thức lớn. Nhiều nghiên cứu hiện nay chỉ đạt được mức độ công bố trên các tạp chí quốc tế, báo cáo hội nghị, hoặc tham gia các cuộc thi khoa học, nhưng chưa thể tiến tới giai đoạn chuyển giao công nghệ hoặc sản xuất thử nghiệm.

Để tháo gỡ khó khăn này, các viện nghiên cứu và trường đại học cần được trang bị cơ chế tài chính linh hoạt và hấp dẫn hơn. Ví dụ, việc thành lập quỹ hỗ trợ riêng cho các giai đoạn chuyển tiếp từ kết quả nghiên cứu đến sản phẩm thử nghiệm, từ phòng thí nghiệm đến quy mô sản xuất là rất cần thiết. Các sản phẩm nghiên cứu có tiềm năng ứng dụng cao nên được ươm tạo trong các trung tâm hỗ trợ khởi nghiệp đổi mới sáng tạo. Tại đây, các nhà khoa học, nhà đầu tư và chuyên gia thị trường có thể cùng hội tụ để thúc đẩy quá trình thương mại hóa các kết quả nghiên cứu.

Bên cạnh hỗ trợ tài chính, việc xây dựng cơ chế rõ ràng để tuyển dụng, sử dụng và đãi ngộ đội ngũ nghiên cứu khoa học cũng là yếu tố quan trọng. Đặc biệt, cần có những chính sách hấp dẫn để thu hút và giữ chân các nhà khoa học trẻ, giúp họ yên tâm cống hiến và phát triển sự nghiệp trong môi trường nghiên cứu tại Việt Nam. Hệ sinh thái kết nối ba nhà: nhà nước – nhà khoa học – doanh nghiệp cần được thiết lập và củng cố. Điều này sẽ tạo điều kiện thuận lợi để các sản phẩm nghiên cứu được đưa vào thực tiễn một cách hiệu quả, đóng góp trực tiếp cho sự phát triển kinh tế – xã hội của đất nước.

Với định hướng rõ ràng từ Nghị quyết 57, cùng với sự quan tâm và đầu tư đúng mức từ Nhà nước, cùng sự vào cuộc đồng bộ của các bên liên quan, nền khoa học công nghệ Việt Nam được kỳ vọng sẽ có những bước chuyển mình mạnh mẽ. Mục tiêu là hình thành một hệ sinh thái nghiên cứu, ứng dụng, và thương mại hóa bền vững, trong đó các viện nghiên cứu và trường đại học thực sự đóng vai trò nòng cốt.

Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính gần đây đã chỉ ra rằng nhiều bộ, ngành và địa phương chưa chủ động đăng ký nhu cầu kinh phí chi đầu tư phát triển và chi thường xuyên cho các hoạt động khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số và Đề án 06. Tình trạng này, cùng với sự thiếu hoàn chỉnh của thể chế, cơ chế và chính sách thúc đẩy khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, đã dẫn đến sự phát triển chưa tương xứng của khoa học và công nghệ ở nước ta. Do đó, việc tạo lập cơ chế và chính sách đủ mạnh để thu hút nhân tài trong lĩnh vực này đã trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết.

Nguồn nhân lực chất lượng cao sẽ giúp Việt Nam thích ứng và phát huy được nội lực trong cuộc Cách mạng Công nghiệp 4.0. Tuy nhiên, việc triển khai thu hút nhân lực cho khoa học và công nghệ vẫn còn nhiều hạn chế. Chính sách đãi ngộ hiện tại chưa đủ mạnh, chưa đủ hấp dẫn để thu hút và giữ chân nhân tài. Cần có chính sách đột phá trong việc phát hiện, đào tạo, trọng dụng và đãi ngộ nhân tài, cũng như xây dựng môi trường làm việc sáng tạo và cạnh tranh lành mạnh.

Cùng với đó, việc thúc đẩy hợp tác giữa các viện, trường, doanh nghiệp và khu vực công trong đổi mới sáng tạo cũng là một yếu tố quan trọng. Tại Kỳ họp thứ Chín vừa qua, Quốc hội đã thông qua Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo với nhiều chính sách có tính đột phá để khuyến khích những người nghiên cứu khoa học và công nghệ. Luật này quy định rõ về việc chấp nhận rủi ro trong nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Mốc thời gian để hoàn thiện các chính sách thu hút nguồn nhân lực cũng đã được Thủ tướng Chính phủ chỉ rõ. Điều quan trọng là các cơ quan liên quan phải sớm vào cuộc để triển khai thực hiện các chính sách này. Việc tạo dựng một môi trường thuận lợi cho sự phát triển của khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo sẽ giúp Việt Nam nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia và tận dụng được các cơ hội từ cuộc Cách mạng Công nghiệp 4.0.

Để đạt được mục tiêu này, cần có sự tham gia và phối hợp chặt chẽ giữa các bộ, ngành, địa phương và các tổ chức xã hội. Chính sách thu hút nhân tài cần được xây dựng trên cơ sở phân tích kỹ lưỡng về nhu cầu và năng lực của các lĩnh vực khoa học và công nghệ trọng điểm. Đồng thời, cần có các giải pháp đồng bộ để nâng cao chất lượng đào tạo và phát triển nguồn nhân lực, đáp ứng yêu cầu của thị trường lao động và sự phát triển của nền kinh tế.

Trong bối cảnh hiện nay, việc đầu tư cho khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo không chỉ là một nhiệm vụ quan trọng mà còn là một chiến lược phát triển bền vững. Với sự quyết tâm và nỗ lực của cả hệ thống chính trị, Việt Nam hoàn toàn có thể đạt được mục tiêu trở thành một quốc gia có trình độ khoa học và công nghệ tiên tiến trong khu vực.